Waterstof in het publiek debat
In binnen- en buitenland wordt CO₂-neutrale waterstof door velen gezien als een belangrijke bouwsteen voor de energietransitie. En als onmisbaar element in een betaalbare, duurzame en betrouwbare energievoorziening. Eerst vertellen we iets over de brede steun voor waterstof in politiek, maatschappij en wetenschap. Steun die leidde tot vervolgstappen om de ontwikkeling van waterstof verder te brengen. Ook het ontwerpklimaatakkoord - een omvangrijk pakket van afspraken, maatregelen en instrumenten dat de Nederlandse CO₂-uitstoot in 2030 met ten minste 49 procent moet terugdringen – gaat uit van een belangrijke rol voor CO₂-neutrale waterstof in de energietransitie. En benoemt daarbij maatregelen om die rol waar te kunnen maken.
Maar er zijn ook andere geluiden te horen over waterstof. Is het wel zo efficiënt, is het wel zo schoon? Ook de veelgehoorde argumenten tegen waterstof zetten we op een rij.
Klimaatakkoord
In het voorstel voor een Klimaatakkoord staan verschillende maatregelen om met groene waterstof de CO₂-reductiedoelstellingen voor 2030 dichterbij te brengen in de industrie, de elektriciteitssector en voor mobiliteit. In het klimaatakkoord is een ambitie opgenomen van 500 MW elektrolyse in 2025 en 3-4 GW in 2030. Het Klimaatakkoord wijst er bovendien op dat waterstof een aantal essentiële functies kan vervullen in het Nederlandse energiesysteem. Daarom is afgesproken dat er een programmatische aanpak voor waterstof komt die uiteindelijk is gericht op de opschaling van elektrolyse.
In 2021 moet worden bepaald hoeveel extra duurzame elektriciteit er moet komen om te voorzien in de extra vraag naar elektriciteit door waterstof en elektrificatie. Daarnaast zal het programma zich richten op de ontwikkeling van een optimale waterstofinfrastructuur. Om dat in goede banen te leiden, stelt de overheid onder meer financiële middelen voor innovatie- en demonstratiefaciliteiten beschikbaar.
Voor de industrie komt er een groot waterstofprogramma en actieve overheidsondersteuning voor waterstofprojecten die nu al in beeld zijn: Gasunie/Nouryon (20 MW Chemiepark Delfzijl), ENGIE/Gasunie (100 MW), Tata/Nouryon (100 MW), H2M Eemshaven en H-vision (participatie Gasunie). Ook gaat het Rijk de mogelijkheden onderzoeken voor een combi-tender offshore wind waarin de groene stroomcapaciteit wordt ingezet voor waterstofproductie.
Voor de mobiliteitssector heeft het kabinet meer nadruk gelegd op waterstof. Het klimaatakkoord stelt voor dat in deze sector in 2020 een ambitieus convenant wordt afgesloten om een aantal ambitieuze doelen te realiseren. Deze doelen zijn o.a. 300.000 personenauto’s en 7.000 vrachtwagens met een brandstofcel die rijden op waterstof (FCEV).
Waterstofgezant
In 2018 benoemde Nederland een speciale waterstofgezant: Noé van Hulst. Die verkent voor Nederland de mogelijkheden om aansluiting te zoeken bij Europese ontwikkelingen en deelt zijn indrukken.
Brede steun voor waterstof
Eind 2018 pleitte de Waterstof Coalitie voor een concreet programma voor waterstof in het klimaatakkoord: ‘Klimaatverandering is een groot probleem en behoeft significante CO₂-reductie in verschillende sectoren. Groene waterstof speelt daar een onmisbare rol in. Het is belangrijk dat de ontwikkeling van groene waterstof geborgd wordt in het Klimaat & Energieakkoord.’
In november 2019 deed de Nederlandse Waterstofcoalitie een nieuwe oproep aan de regering en de Tweede Kamer om prioriteit te geven aan waterstof als essentiële bouwsteen voor de energietransitie. Zij riepen op tot samenwerking met het bedrijfsleven om ervoor te zorgen dat in 2025 ten minste 500 megawatt aan elektrolyse-energie wordt geïnstalleerd om de ambitie voor waterstof in het Nederlandse Klimaatakkoord te realiseren. Deze eerste stap in de opschaling van groene waterstof biedt ook voldoende perspectief voor de markt met het oog op 3-4 GW geïnstalleerd vermogen in 2030. Daarmee blijven de klimaatdoelstellingen binnen handbereik.
In 2021 volgde – net voor de Tweede Kamerverkiezingen – een hernieuwde oproep. Want niet eerder kon waterstof op zoveel draagvlak in verkiezingsprogramma’s rekenen. De Waterstofcoalitie stelt daarom een pact voor waarmee binnen één kabinetsperiode een basisketen voor waterstof kan worden gerealiseerd. In 2025 kan Nederland bij de Europese voorhoede horen als het gaat om de productie, het transport, het gebruik en de opslag van waterstof. Tegenover de gevraagde overheidssteun staan toezeggingen van bedrijfsleven en infrastructuuraanbieders, beiden sterk vertegenwoordigd in de Waterstof Coalitie. Zij staan in de startblokken om waterstof te produceren, transporteren en te gebruiken. De Waterstof Coalitie stelt dat daadkrachtig overheidsbeleid onder andere zal leiden tot een daling van de investeringskosten van elektrolyse, die kan oplopen tot wel 65%. Daarnaast zal de coalitie zich inspannen voor het ontwikkelen van de benodigde infrastructuur voor waterstof en de opwekking van voldoende extra hernieuwbare elektriciteit.
De Waterstof Coalitie is een groep van 29 milieuorganisaties, kennisinstellingen, overheden en bedrijven. Deze coalitie, onder leiding van Greenpeace, riep de regering en de deelnemende partijen van het Klimaatakkoord in een manifest op om prioriteit te geven aan waterstof als essentiële bouwsteen voor de energietransitie.
Waterstof in de praktijk, enkele regionale projecten
Natuurlijk ging daar heel wat aan vooraf. Zo is er in de jaren zeventig en aan het begin van deze eeuw regelmatig aandacht voor CO₂-neutrale waterstof waterstof als toekomstige energiebron met veel potentie. Begin 2004 verschijnt het boek De waterstofeconomie. De VPRO besteedt in datzelfde jaar uitgebreid aandacht aan de waterstofrevolutie. De nadruk lag toen sterk op toepassing als brandstof voor brandstofcelauto’s. Het blijft daarna relatief rustig omdat deze techniek nog veel uitdagingen kende.
In 2019 maakt VPRO een nieuwe Tegenlicht. Deltaplan waterstof, met als thema: Kunnen we, als Nederland van het aardgas af gaat, het bestaande gasnet gebruiken voor groene waterstof?
Door de discussies over klimaatverandering staat CO₂-neutrale waterstof weer op de agenda. Belangrijk werk werd de afgelopen jaren gedaan door Ad van Wijk, professor Future Energy Systems aan de TU Delft. Hij is een visionair en toonaangevend pleitbezorger voor het aanwenden van waterstof om de Nederlandse klimaatdoelstellingen te halen.
Ondernemingsorganisatie VNO-NCW bestempelt ‘Groene waterstof als motor voor groei en vergroening’ en noemt Nederland al Waterstofland. De ondernemers willen met de overheid werken aan een duurzame en vooral aantrekkelijke toekomst.
Waterstofvisie VNO-NCW Deze animatie toont hoe de visie van VNO-NCW werkelijkheid kan worden.
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) vroeg in 2017 aan Topconsortium voor Kennis en Innovatie TKI Nieuw Gas om de regie te nemen bij de totstandkoming van een routekaart voor waterstof. De minister signaleerde namelijk dat het thema waterstof steeds meer belangstelling kreeg. De publicatie was in mei 2018 klaar en concludeerde: ‘Waterstof is belangrijk om de maatschappelijke opgave om CO₂-emissies drastisch te verminderen te kunnen realiseren. Het is een robuuste optie die veel productie- en toepassingsmogelijkheden kent en een systeemrol vervult. Waterstof kan aan alle transitiepaden een bijdrage leveren.’
In november 2019 deed de Waterstof Coalitie een nieuwe oproep aan de regering en de Tweede Kamer om prioriteit te geven aan waterstof als essentiële bouwsteen voor de energietransitie. Daarbij riepen zij op om er samen met het bedrijfsleven voor te zorgen dat er in 2025 minstens 500 megawatt opgesteld vermogen elektrolyse staat om de ambitie voor waterstof in het Klimaatakkoord te halen. Deze eerste stap in de opschaling van groene waterstof biedt tevens voldoende perspectief voor de markt met zicht op 3-4 GW opgesteld vermogen in 2030. Daarmee blijven de klimaatdoelen binnen bereik.
Opening HyStock
Op woensdagochtend 26 juni heeft Koning Willem-Alexander in het Groningse Veendam de groene waterstofinstallatie HyStock van Gasunie geopend. Deze installatie vormt de start van een toekomstige waterstofketen, waarin groene energie wordt geconverteerd, opgeslagen en getransporteerd naar afnemers.
De waterstofinstallatie van HyStock zet 1 megawatt duurzame stroom om in groene waterstof en is daarmee de eerste die dit proces op serieuze schaal toepast. Doelstelling van Gasunie is waterstof in de nabije toekomst grootschalig en economisch rendabel op te slaan in ondergrondse gasopslagen van Gasunie’s EnergyStock. Zo kan het gebruikt worden als duurzame energiebron, ook op momenten dat zonne- en windenergie niet voorradig zijn.
Han Fennema, ceo van Gasunie: ‘Waterstof is een essentiële bouwsteen van de toekomstige energievoorziening. De waterstofinstallatie HyStock is eerste concrete stap om met de hele keten, van productie tot gebruik, gezamenlijk de schouders te zetten onder de noodzakelijke verdere opschaling van duurzame waterstof. Richting 2030 kunnen wij een deel van onze bestaande infrastructuur geschikt maken voor het transport en de opslag van waterstof. Zo draagt het duurzaam hergebruik van het bestaande gasnet bij aan het betrouwbaar en betaalbaar houden van onze energie.’
Hydrogen Valley & HEAVENN
Noord-Nederland krijgt als eerste regio subsidie voor hun zogenoemde Hydrogen Valley. De Noord-Nederlandse subsidieaanvraag voor een Hydrogen Valley is door de Fuel Cells and Hydrogen Joint Undertaking (FCH JU) van de Europese Commissie goedgekeurd. Het gaat om een subsidie van 20 miljoen euro met een publiek-private cofinanciering van 70 miljoen euro. De totale projectomvang komt daarmee op circa 90 miljoen euro. Deze subsidie is bestemd voor de ontwikkeling van een volledig functionerende groene waterstofketen in Noord-Nederland. Het zesjarige project – HEAVENN genaamd – start in 2020.
Internationale studies
Ook studies uit andere landen en studies op Europees niveau concluderen dat waterstof een onmisbaar element is in een betaalbare, duurzame en betrouwbare energievoorziening. Hieronder enkele belangrijke publicaties:
- Hydrogen in a low-carbon economy van het Britse Committee on Climate Change
- Energy Storage - A Missing Piece of the Puzzle for the Self-Sufficient Livingvan O. Pesonen en T. Alakunnas
- Gas for Climate – A path to 2050 van zeven Europese gasnetbeheerders, waaronder Gasunie en twee koepels voor de duurzame gasindustrie
- How Hydrogen Empowers the Energy Transition van de Hydrogen Council
- Industrialisierung der Wasserelektrolyse in Deutschland: Chancen und Herausforderungen für nachhaltigen Wasserstoff für Verkehr, Strom und Wärme van Nationale Organisation Wasserstoff- und Brennstoffzellentechnologie NOW
- H21 Leeds City Gate filmvan Northern Gas Networks
- Hydrogen enabling a zero emission Europe, Technology Roadmaps, full pack September 2018
- The Future of Hydrogen, Seizing today’s opportunities. Report prepared by the IEA for the G20 Japan, June 2019
- Hydrogen from renewable power: Technology outlook for the energy transition, IRENA, September 2018
- Hydrogen Industry as catalyst, Accelerating the decarbonization of our economy to 2030, World Energy Council Netherlands, 2019
- Hydrogen in the electricity value chain, DNVGL, March 2019
- IRENA, Hydrogen a Renewable Energy Perspective, 2019
- The role of hydrogen and fuel cells in the global energy system, Royal Society of Chemistry, 2019
- The Role of Hydrogen and Gas, Hydrogen Europe, 2019
- HyArc Hydrogen database
Nederlandse studies
- The Green Hydrogen Economy in the Northern Netherlands, Noordelijke InnovatieBoard, October 2017
- Investeringsagenda waterstof Noord-Nederland, Februari 2019
- Roadmap towards a climate neutral industry in the Delta region, CE Delft and SDR Platform, March 2018
- Rapportage systeemstudie energie-infrastructuur Noord-Holland 2020-2050, CE Delft, ECN/TNO, Studio Marco Vermeulen, Juni 2019
- The Dutch Hydrogen Economy in 2050. An exploratory study on the socio-economic impact of introducing hydrogen into the energy system of the Netherlands. New Energy Coalition, maart 2019.
- Topsector Energie: Programmatische aanpak waterstof
- Clingendael Energy
Discussie over waterstof
Dat er veel steun is voor CO₂-neutrale waterstof, betekent niet dat er geen tegengeluiden te horen zijn. Al decennia kondigen deskundigen, beleidsmakers en vele anderen waterstof aan als de duurzame energiedrager van de toekomst, maar hiervan is al met al nog maar weinig terechtgekomen.
De waterstof die gebruikt wordt bij de industrie, is nog steeds niet CO₂-neutraal. Toepassingen in andere sectoren beperkt zich in Nederland tot enkele tientallen auto’s, bussen en vrachtwagens en binnenkort enkele tientallen woningen.
Enerzijds hebben we het hier over het klassieke kip-ei probleem. Er is nog maar beperkt aanbod van CO₂-neutrale waterstof, beperkte infrastructuur en CO₂-neutrale waterstof is veel duurder dan aardgas, dus waarom zou je investeren in een dure waterstoftoepassing? Anderzijds spelen ook meer fundamentele vraagstukken een rol. Waarom zou je onze beperkt beschikbare duurzame elektriciteit omzetten in waterstof als je het direct kunt toepassen? Elektrisch rijden op accu’s is toch veel efficiënter dan rijden op waterstof? Wordt isolatie van woningen niet naar de achtergrond verdrongen als waterstof onze huizen gaan verwarmen? Waterstof is niet nodig, batterijen kunnen in de toekomst toch zorgen voor voldoende opslag? En waterstof is toch gevaarlijk?
Dat we over dergelijke vraagstukken nadenken is zeer terecht. Zeker in een tijd waarin de Nederlandse staat, meer dan ooit tevoren, zich heeft gecommitteerd aan forse CO₂-reductiedoelen. We moeten zuinig omgaan met onze schaarse duurzame bronnen, energieverliezen moeten we zoveel mogelijk voorkomen en een veilige, betrouwbare en betaalbare energievoorziening blijft noodzakelijk. Op andere plekken in deze longread over waterstof gaan we daarom diepgaand op deze vragen in.
